Έπεσα τυχαία πάνω σ’ αυτό το Twitter-ικό στιγμιότυπο. Οι “θεωρίες συνωμοσίας”, καμιά φορά, έχουν πιο μεγάλο ενδιαφέρον απ’ την επιστημονική ή επιστημονικοφανή προσέγγιση.
Θυμήθηκα επίσης ένα κείμενο που είχα δημοσιεύσει στον ΗΧΟ με αφορμή το “καυτά” επίκαιρο, τότε, πείραμα του CERN.
Το ξαναδιάβασα και δεν μου φάνηκε τόσο παρωχημένο, 15 χρόνια μετά.
Αυτή βέβαια είναι η προσωπική μου …απροκατάληπτη άποψη.

Η ΩΡΑΙΑ ΠΥΛΗ, 9-2008

Ο αδρονικός επιταχυντής του CERN τέθηκε σε λειτουργία για να αποκαλύψει σωματίδια τα οποία “πρέπει να υπάρχουν” [προς επίρρωση θεωριών που τα έχουν εντάξει στο πρόγραμμά τους ως απαραίτητη προ-υπόθεση] αλλά δεν έχουμε καταφέρει να δούμε μέχρι σήμερα, μια και δεν διαθέταμε την απαραίτητη για την εμφάνισή τους ποσότητα ενέργειας.
Kαυστικά σχόλια των ειδημόνων, και μια ενορχηστρωμένη γελοιοποίηση περιμένει όποιον διατυπώσει επιφυλάξεις για την αξία του εγχειρήματος, είτε πρόκειται για απαίδευτο, είτε, πόσο μάλλον, αν πρόκειται για επιστήμονα. Το ότι το κλίμα ευφορίας γύρω από το “Μεγαλύτερο Πείραμα στην ιστορία του ανθρώπου” καλλιεργείται από ανθρώπους εξ ίσου ανίδεους [τους “ειδικούς” αρθρογράφους του ελληνικού Τύπου για παράδειγμα] είναι μια όλως διόλου άσχετη υπόθεση.
Η τάση σύμφωνα με την οποία το εκάστοτε παρόν εμφανίζεται ως “έσχατοι καιροί” δεν είναι αποκλειστικότητα του απαίδευτου ανθρώπου. Αποτελεί και γνώρισμα μεγάλης μερίδας επιστημόνων. Όσο για το πόσο πιο βάσιμη είναι η προσδοκία μιας Θεωρίας των Πάντων από τον φόβο για το Τέλος του Κόσμου, ας μη βιαστούμε να καταλήξουμε. Οι μικροσκοπικές μαύρες τρύπες δεν έχουν κάνει ακόμα την εμφάνισή τους στο εσωτερικό του αντιδραστήρα.
Ο Επιστήμων αντλεί κύρος από την υπαγωγή του σε μια οικουμενική, διαχρονική κοινότητα. Από αυτήν εκπορεύεται η, μυστικιστική περίπου, αύρα που τον περιβάλλει στα μάτια του αδαούς, παρόμοια με το “θείο φως” που έρχεται και επικάθηται στην κεφαλή του ιερέα.
Το μοντέλο του Θεού – θεατή είναι πατέντα της Αναγέννησης: έχοντας δημιουργήσει τον κόσμο, θα τον εγκαταλείψει στη συνέχεια στη μοίρα του, υιοθετώντας το δόγμα της Μη Επεμβάσεως.
Το κατ΄ εικόνα και ομοίωση έπαψε τότε να είναι αυτό που ήταν. Θεός και Άνθρωπος, δέσμιοι και οι δυο της ίδιας κοσμικής νομοτέλειας δεν έχουν στο εξής άλλη ελπίδα επικοινωνίας, από τον Ερευνητή – διάμεσο… ο Επιστήμων γνωρίζει, ή θα γνωρίσει κάποια μέρα, το Θεϊκό Σχέδιο. Όχι όμως για να δοξάσει Εκείνον, αλλά για να το υποκλέψει ως νέος Προμηθέας, υπηρετώντας την ανθρωπότητα. Στον Καθεδρικό της Φυσικής η Ωραία Πύλη είναι ορθάνοιχτη, για τους περισσότερους όμως δεν οδηγεί πουθενά. Δεν είναι θέμα IQ μόνο, αλλά και ιδιοσυγκρασίας. Δεν μπορεί ο καθένας να γίνει μέλος της [επίσημης] επιστημονικής κοινότητας, οι πάντες και τα πάντα όμως εξαρτώνται απ’ αυτήν. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις κοινοποιούνται στο λαό, ως επιτεύγματα: κυρίαρχο αίσθημα δεν είναι πια ο φόβος του Θεού, αλλά η υπερηφάνεια της συμμετοχής. Δημιουργός της Επιστήμης δεν είναι η εκάστοτε Αυθεντία αλλά ο Άνθρωπος με Άλφα κεφαλαίο. Η ιδέα “Άνθρωπος” βιώνεται ενσαρκωμένη στον καθέναν χωριστά. Όμοια με τον Επιστήμονα που αντλεί κύρος από την επιστημονική ιστορία / κοινότητα, ο Άνθρωπος αισθάνεται περήφανος για τα επιτεύγματα του “είδους του”.
Κάποια στιγμή στην πορεία, ο Θεός, αηδιασμένος ίσως από το θέαμα θα εγκαταλείψει την πολυθρόνα και το τηλεκοντρόλ. Οποία σύμπτωση, τη στιγμή που ο Νίτσε διακηρύσσει το θάνατό Του, τέλη του 19ου αιώνα, οι φυσικοί αισθάνονται ότι βρίσκονται κοντά σε μια Θεωρία των Πάντων. Που να ‘ξεραν: η Ειδική Σχετικότητα βρισκόταν ήδη υπό μορφή νύξεων στο μυαλό ενός έφηβου Αϊνστάιν, η περιπέτεια της γνώσης ετοιμαζόταν να ξεκινήσει από την αρχή.
Το ίδιο ακριβώς διάστημα, στο μυαλό μιας ομάδας ανθρώπων με οικονομική επιρροή, έχει ωριμάσει το σχέδιο για την αναγκαιότητα μιας πορείας προς την Ενιαία Αγορά, αυτό που ένα αιώνα αργότερα θα ονομαστεί Παγκοσμιοποίηση. Ρολόγια συγχρονίζονται ενοποιώντας το Χρόνο, χιλιάδες τόνοι καλωδίων, χερσαίων και υποθαλάσσιων, ξετυλίγονται ενώνοντας τις πιο απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη. Μια σειρά ιλιγγιωδών εξελίξεων θα φέρει τα πάνω κάτω σε ολόκληρο τον κόσμο, χάρη στο ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για μια τεχνολογία που παίρνει κεφάλι από την Αγνή Επιστήμη. Η τεχνολογία, προσανατολισμένη σε οικονομικά / στρατιωτικά συμφέροντα, σέρνει μέχρι και σήμερα, μέσα από περιόδους πολέμου και ειρήνης, το άρμα της Παγκοσμιοποίησης. Κι όταν μιλάμε για κατάργηση συνόρων, η θρησκεία αποτελεί πάντα το number 1 εμπόδιο.
Ο Θεός “μας τελείωσε”, η θέση του όμως παρέμεινε κενή προς αναπλήρωση. Με τρόπο ανάλογο μ’ εκείνον που η Επιστήμη είχε εκτοπίσει τη Θρησκεία, θα εκτοπιστεί με τη σειρά της από μια Τεχνολογία που έχει τα μέσα να προβληθεί μαζικά ως υποκατάστατο Θρησκείας και Επιστήμης. Το ερώτημα “Πού τελειώνει κάθε μια τους και που ξεκινάει η άλλη” δεν έχει εύκολη απάντηση. Υπάρχει όμως απάντηση στο περί Θεού ερώτημα : Θεός υπάρχει, και είναι ο Αριθμός, στη χυδαιότερη απ’ τις εκφάνσεις του, το Χρήμα.
Από συνέντευξη του Δημήτρη Νανόπουλου, επικεφαλής της ελληνικής συμμετοχής στο Πείραμα [Ελεύθερος Τύπος, 14/9] : “Τουλάχιστον σ’ αυτό το πολύ πολύ αρχικό στάδιο, ο επιταχυντής κάνει τη δουλειά του. Τονίζω εδώ ότι μόνο τετριμμένη [sic] δεν είναι μια τέτοια άποψη, γιατί το σύστημα του CERN είναι τόσο πολύπλοκο, αλλά και ταυτόχρονα απίστευτο [sic] το ότι λειτουργεί με αυτή την επιτυχία, ώστε πρέπει να θαυμάσει κανείς τον ανθρώπινο νου για τη δύναμή του να φτιάξει τέτοιες μηχανές”.
Ακόμα κι αν ο σεβαστός επιστήμων έχει εξασφαλίσει μια θέση στην ιστορία, πράγμα που του ευχόμαστε, η λογική που διέπει την άποψη του δεν είναι ακριβώς αξιοθαύμαστη : Γιάννης κατασκευάζει μηχάνημα, Γιάννης το ορίζει ως εξαιρετικά περίπλοκο, θεωρώντας απίστευτο το ότι λειτουργεί με τέτοια επιτυχία, Γιάννης θαυμάζει τον εαυτό του, προτρέποντας κι εμάς να τον θαυμάσουμε. Και βέβαια η όποια δυσπιστία είναι άκυρη, μια και προέρχεται από ανθρώπους που “δεν ξέρουν”.
Θα έχετε προσέξει ίσως την αναλογία με την τακτική που ακολουθούν οι θεολόγοι: Ο Θεός διαθέτει κάποια από τα κλασικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, αλλά κι ένα πέπλο μυστηρίου, χρήσιμο για έκτακτες περιστάσεις. Τη μια στιγμή κηρύσσουν το θέλημά Του στ’ όνομα της ηθικής τάξης, όμως με το που κάνεις τη “δύσκολη” ερώτηση, η απάντηση είναι έτοιμη: μην κρίνεις το Θεό με ανθρώπινα μέτρα, οι αλήθειές Του είναι ασύλληπτες.
Και στις δυο περιπτώσεις αναφερόμαστε σε κάτι που είναι ανθρώπινο και πάνω απ’ το ανθρώπινο ταυτόχρονα. Τι άλλο μπορεί να τα συνδέσει εκτός από ένα θαύμα; Ο θεολόγος έχει συμβιβαστεί με την άγνοιά του. Ο Επιστήμων διαθέτει το [θεϊκό] σχέδιο για να την καταργήσει.
Στα μάτια ενός αδαούς με στοιχειώδη παρατηρητικότητα, η ιδέα πίσω από το “μεγαλύτερο πείραμα στην ιστορία του ανθρώπου” έχει κάτι από εκείνη των “πιο καταστροφικών όπλων που γνώρισε ποτέ ο άνθρωπος” [επωδός της επίθεσης στο Ιράκ]. Ένα είδος ήπιου “σοκ και δέους”, αποτελεσματικότερου και με μεγαλύτερη διάρκεια. Στο φινάλε, εδώ, δεν μιλάμε για απλό βομβαρδισμό [σωματιδίων], αλλά για Γνώση που μας επιτρέπει να προσομοιώσουμε τη στιγμή της Δημιουργίας…
Τα αρχικά C.E.R.N. παραπέμπουν στον κερασφόρο κελτικό θεό Cernunnos και σε μια σειρά ομοειδών ανά τας Ευρώπας παγανιστικών θεοτήτων σχετισμένων με τις δυνάμεις της φύσης. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Δρυίδες, πέρα από ιερείς, ήταν και οι Επιστήμονες της εποχής τους.
Η ιδέα για την ανάγκη δημιουργίας ενός διεθνούς ερευνητικού κέντρου όπως το CERN ανήκει στον πατέρα της Ατομικής Βόμβας, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ.