Του Στέφανου Μπακατσή

Τις τελευταίες δεκαετίες καλλιεργείται η αντίληψη πως η «σωτηρία» του ανθρώπου βρίσκεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έξω από τον ίδιο, πως η επιστήμη θα του επιτρέψει να μεταμορφώσει το σώμα του και να νικήσει την αρρώστια, τα γηρατειά, το θάνατο, πως η μοίρα του είναι να φύγει από τα στενά όρια του πλανήτη και να κατακτήσει το σύμπαν. Τέτοιες ιδέες υπήρξαν κοινοί τόποι της μεταπολεμικής κυρίως επιστημονικής φαντασίας, συνέπειες της πρωτοφανούς τότε τεχνολογικής προόδου, κανένας όμως δεν τις έπαιρνε στα σοβαρά μέχρι προσφάτως. Δεδομένου ότι και με τις πλέον αισιόδοξες προοπτικές δεν πρόκειται να ζήσω αρκετά ώστε να προλάβουν οι προβλέψεις μου να γελοιοποιηθούν από αντίθετες εξελίξεις, θα διακινδυνέψω μια κατηγορηματική διάψευση όλων των παραπάνω, με την ελπίδα πως μια μέρα οι άνθρωποι θα καταλάβουν ότι the truth is in here.

1. Στον τομέα της υγείας η κρίση του κορωνοϊού αποκάλυψε απλώς τη μηδενική πρόοδο που έχει γίνει στην καταπολέμηση ακόμα και των πιο απλών ασθενειών. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, οι ασθένειες που πραγματικά και ριζικά θεραπεύονται με φάρμακα είναι μετρημένες στα δάχτυλα και οι θεραπείες τους είναι γνωστές εδώ και δεκαετίες. Η συντριπτική πλειοψηφία των φαρμάκων, αν δεν ανήκει στη ευγενή κατηγορία του placebo, στην καλύτερη περίπτωση καταπραΰνει τα συμπτώματα και βοηθάει τον οργανισμό να θεραπευτεί από μόνος του. Το χλωριωμένο νερό και το σαπούνι έχουν συμβάλλει πολύ περισσότερο στην άνοδο του προσδόκιμου ζωής σε σχέση με οποιοδήποτε φάρμακο, ένα προσδόκιμο ζωής παρεμπιπτόντως που καθόλου δεν έχει αλλάξει από την εποχή του ομηρικού Νέστορα, μόνο που τώρα προσφέρεται σε πολύ περισσότερους ανθρώπους. Από την άλλη μεριά η φυσική κατάσταση του σημερινού γέρου παρασάγγας απέχει από την αντίστοιχη της αρχαιότητας, όπως και των περισσότερων εξάλλου ανθρώπων ασχέτως ηλικίας, των οποίων η εξάρτηση από τα ιατρικά δεκανίκια τους κάνει όλο και περισσότερο επιρρεπείς σε κάθε είδους ασθένειες. Ας μην παραλείψουμε τέλος το κοσμοϊστορικής σημασίας γεγονός πως η ανεξάρτητη από κάθε κοινωνική μέριμνα φαρμακευτική αρωγή σε πολιτισμικά ανέτοιμους πληθυσμούς έχει συμβάλει περισσότερο από κάθε άλλο παράγοντα στην ανεξέλεγκτη πληθυσμιακή έκρηξη περιοχών όπως η Αφρική, αύξηση που ακυρώνει οποιαδήποτε πρόοδο έχει συντελεστεί σε άλλους τομείς. Ή όπως το είχε θέσει χαρακτηριστικά ο Robert Heinlein: There Is No Such Thing As Free Lunch.

2. Μια μικρή μνεία χρειάζεται ίσως και για το πολυδιαφημισμένο ζήτημα της βιοτεχνολογίας που παρά τις αρχικές μεγαλόστομες ονειροφαντασίες περί δημιουργίας x-men υπερανθρώπων και θεραπείας κάθε νόσου και κάθε μαλακίας, η μόνη πρόοδος που έχει συντελεστεί μέχρι στιγμής αφορά στη δημιουργία μεταλλαγμένων τροφών και βιολογικών όπλων. Δεν είναι απλώς ο τεράστιος αριθμός απάνθρωπων πειραμάτων που απαιτείται για την επιβεβαίωση της υπόθεσης του υπερανθρώπου, είναι και ότι μια τέτοια υπόθεση δεν έχει κανένα νόημα, από τη στιγμή που οι μηχανές υπεραναπληρώνουν μια χαρά τις ανθρώπινες σωματικές και πνευματικές μειονεξίες. Κατά καιρούς εξάλλου και η ίδια η φύση έχει πειραματιστεί με τη δημιουργία ατόμων εξαιρετικής σωματικής και πνευματικής δύναμης, χωρίς ποτέ να καταφέρει να ξεπεράσει κάποια όρια που πρακτικά δεν απέχουν και πολύ από αυτά του μέσου ανθρώπου.

3. Να θυμίσω επίσης πως η τεχνολογική εξέλιξη, όπως γίνεται αντιληπτή από το σύγχρονο άνθρωπο, είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν οφθαλμαπάτης. Με την εξαίρεση των λογικών κυκλωμάτων –σε θέματα ποσότητας πάντα και όχι ποιότητας, δεδομένου ότι οι βασικές τους αρχές παραμένουν οι ίδιες από την εποχή του Turing– στους υπόλοιπους τομείς υπάρχει αξιοσημείωτη στασιμότητα. Αυτοκίνητα, ψυγεία, πλυντήρια, αεροπλάνα, πύραυλοι – δεν διαφέρουν και πολύ από αυτά της δεκαετίας του ’50. Κάποιες βελτιώσεις σε υλικά εδώ, κάποιες τελειοποιήσεις σχεδιασμού εκεί, ενώ υπάρχουν πάντα και οι οπαδοί του they don’t make ‘em like that anymore. Ας μη μιλήσουμε καλύτερα για θέματα βασικής έρευνας, αφού η τελευταία θεμελιώδης ανακάλυψη στη φυσική κλείνει πλέον αιώνα, ή για την κατανόηση των αρχών λειτουργίας του εγκεφάλου. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που η λέξη «τεχνολογία» σήμερα ταυτίζεται με το ίντερνετ και τα κινητά.

4. Κλείνω τις «απαισιόδοξες» προβλέψεις μου με το ζήτημα της εξόδου από τον πλανήτη. Αξιοσημείωτο είναι φυσικά το γεγονός ότι κανένας άνθρωπος δεν έχει πατήσει το πόδι του στη Σελήνη από την εποχή (κατά σύμπτωση) του Τρούμαν, αν υποθέσουμε βέβαια ότι το πάτησε in the first place. Ενδιαφέρον επίσης είναι ότι δεν έχει γίνει καμία πρόοδος στον αποικισμό ερημικών εκτάσεων όπως η Σαχάρα και η Ανταρκτική, των οποίων το εχθρικό προς τον άνθρωπο (όχι όμως και προς κάθε άλλο είδος ζωής) περιβάλλον είναι παράδεισος συγκρινόμενο με την κόλαση του Άρη και της Αφροδίτης, για να αναφέρουμε μόνο τους πιο «φιλικούς» προς τον άνθρωπο εξωγήινους προορισμούς. Σε αντίθεση με τη γη που φαίνεται κομμένη και ραμμένη στα μέτρα του ανθρώπου, το υπόλοιπο σύμπαν μοιάζει περισσότερο με τείχος παρά με δρόμο.  Ίσως κάποτε οι μηχανές καταφέρουν να «επιβιώσουν» έξω από τον πλανήτη, όσον αφορά τον άνθρωπο πάντως – αστέρια, κενό, χώρος και χρόνος φωνάζουν εν χορώ: NO TRESPASSING!