I am the one who crossed through space
or stayed where I was
or didn’t exist in the first place

Van Der Graaf Generator – Pioneers over C, 1970

Η NASA επεξεργάστηκε με σύγχρονα μέσα τη συνταρακτική φωτογραφία της Γης με φόντο το αχανές Διάστημα Είναι μία από της συγκλονιστικότερες φωτογραφίες της ανθρώπινης ιστορίας κι ας μην δείχνει τίποτα το εμφανώς ανθρώπινο. H «χλωμή, μπλε κουκκίδα» (Pale Blue Dot), τραβήχτηκε μια Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου, πριν από 30 χρόνια ακριβώς, και, αν κοιτάξετε λίγο πιο δεξιά από το κέντρο, θα δείτε την Γη, όπως φαίνεται από απόσταση έξι δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων (απόσταση 40 φορές μεγαλύτερη από τη μέση απόσταση του πλανήτη μας από τον Ήλιο). Μη επανδρωμένος «φωτογράφος» ήταν το Voyager 1, που είχε εκτοξευθεί 13 χρόνια νωρίτερα, το 1977, σε μια ιστορική αποστολή εξερεύνησης της αστρικής μας γειτονιάς. Για να τιμήσει την σημερινή επέτειο, η Αμερικανική Υπηρεσία Διαστήματος επεξεργάστηκε τη φωτογραφία με σύγχρονες τεχνικές και λογισμικό, αναδεικνύοντας την κλασική φωτογραφία με τρόπους που δεν ήταν διαθέσιμοι στο μακρινό 1990: ολόκληρη η Γη, συρρικνωμένη στο μέγεθός ενός και μόνο πίξελ, με φόντο το σκοτεινό άπειρο του Διαστήματος.
Η φωτογραφία έκανε τον γύρο του κόσμου, μπήκε σε σχολικά βιβλία και εγκυκλοπαίδειες, έγινε πόστερ φοιτητών αστροφυσικής και, το 1994, ενέπνευσε τον Καρλ Σαγκάν να γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο. Το ονόμασε φυσικά “Pale Blue Dot”. «Κοιτάξτε ξανά αυτή την κουκκίδα. Αυτό είναι εδώ. Είναι το σπίτι μας. Είμαστε εμείς», έγραφε ο σπουδαίος αστροφυσικός, κοσμολόγος και συγγραφέας, που πέθανε στα 1996. «Είναι μια κρυστάλλινα ξεκάθαρη θέα της θέσης μας στον Κόσμο», έλεγε το 2013 η συνεργάτρια του Σαγκάν, Κάρολιν Πόρκο. «Διαλύει κάθε ψευδαίσθηση και μας φέρνει αντιμέτωπους με μία δυνατή στιγμή συνειδητοποίησης για τους εαυτούς μας, μια συνειδητοποίηση που δεν παύει να μας συγκινεί». Πηγή: www.lifo.gr

Υπό ποια έννοια είναι συγκλονιστική η δυνατότητά μας να φωτογραφήσουμε τη Γη από τόσο μακρυά, ώστε να φαίνεται μια …χλωμή μπλε κουκίδα; Τι ακριβώς μας λέει αυτό και σε τι σκέψεις μας βάζει; Τι κρύβεται πίσω από την “μεταφυσική” μιας δήλωσης όπως εκείνη της Κάρολιν Πόρκο;
Κατά την πτωχή μου άποψη, αν αντιπροσωπεύει κάτι αυτή η φωτογραφία, ή μάλλον, τα σχόλια που τη συνοδεύουν, είναι η ακύρωση, με σάρκα και οστά, του ανθρώπου απ’ την τεχνολογία.
Πρόκειται για θέμα στο οποίο έχουμε αναφερθεί ξανά.
Η “ασημαντότητά μας” μπροστά στην απεραντοσύνη του διαστήματος είναι από τα δημοφιλή τρικ που χρησιμοποιούν ιερείς, φιλόσοφοι και βέβαια, “φιλοσοφούντες” επιστήμονες, με αποκλειστικό σκοπό να αποσπάσουν την προσοχή από “ασήμαντα” [… ιδιοτελή] ζητήματα, στρέφοντάς την στα “σημαντικά”: ανεκτικότητα, πολυσυλλεκτικότητα, οικουμενική αγάπη. Αναρωτιέται βέβαια κανείς αν η ουσία αυτών των τελευταίων διαθέτει κάποια ομπρέλα προστασίας από την απομυθοποίηση που διακηρύσσουν τα συμπαντικά μεγέθη.
Η απάντηση είναι: φυσικά και όχι… Η ίδια η συναίσθηση της “ασημαντότητάς μας”, κι από κοντά η ανεκτικότητα και η οικουμενική αγάπη, οφείλουν να πέσουν με τη σειρά τους στον ίδιο νοηματικό Καιάδα. Υπό την πίεση των αδιανόητων μεγεθών, υπό το βάρος της πληροφοριακής συσσώρευσης, ο άνθρωπος συνθλίβεται, υφιστάμενος σαν προσωπικό πλήγμα την αδυναμία και την ανεπάρκεια της εποπτείας του. Τη στιγμή που αποδεχόμαστε την “ασημαντότητά μας”, ο νεο-πρωτόγονος εισβάλλει από την πίσω πόρτα στο βασίλειο της προόδου.
Τάση της μηχανής, αν παρακολουθήσει κανείς τη σκέψη ανθρώπων όπως ο Ray Kurzweil, είναι η κατάργηση του ορίου ως έννοιας. Ο εν λόγω φτάνει να δηλώσει ότι απώτερος σκοπός της AI είναι η διόρθωση του ατελούς πράγματος που ειναι η “Θεϊκή” δημιουργία. [“Πιστεύεις στο Θεό; – Όχι ακόμα”]
Επιστρέφοντας στο ταπεινό παρόν …μέσα απ’ το τηλεσκόπιο ή την οθόνη, “βρίσκεσαι” εκεί από όπου απουσιάζεις, έχοντας “διασχίσει” το διαστρικό κενό. Το δωμάτιό σου, επιστρέφοντας, έχει κάτι από τη μυρωδιά μιας φυλακής. Όταν χάρη στη μηχανή μπορείς να “δαμάσεις τα στοιχεία της φύσης”, να τρέξεις, να πετάξεις με υπερηχητικές ταχύτητες, αρχίζεις να αισθάνεσαι ως φυλακή το φτωχό σου σώμα. Κάπου εκεί ξεκινάει η ψυχαναγκαστική τάση “υπέρβασης των ορίων» που εκφράζεται αρχικά με τον σύγχρονο αθλητισμό [γεννιέται με την πρώτη κορύφωση της Βιομηχανικής Επανάστασης], για να φτάσει στα εμφυτεύματα που προετοιμάζουν σήμερα τον κόσμο για την επερχόμενη ηγεμονία των cyborgs [βλ. την πρόσφατη θριαμβευτική ανακοίνωση του Elon Musk].
Όχι τυχαία, οι πρώτοι που μετήλθαν τη γοητεία των Μεγάλων Αριθμών ήταν οι θεολόγοι. Μέσω αυτών επιχειρούν ακόμα σήμερα να υποβιβάσουν τον άνθρωπο μπροστά στην Μεγαλοπρέπεια του Δημιουργού, με το φάσμα του θανάτου να παίρνει τη σκυτάλη, αναβαθμίζοντας την ασημαντότητα σε ματαιότητα. Οι Πομφόλυγες της Αποκαλύψεως ως πρίσμα, επιβάλλουν στον κόσμο την οπτική γωνία του ετοιμοθάνατου, του ανθρώπου που στις τελευταίες στιγμές του αντιμετωπίζει τα πάντα σαν ψευδαίσθηση.
Όμως αν είναι έτσι, αν όλα είναι ένα ψέμα, τίποτα δεν σταματάει την θριαμβευτική μας είσοδο στο βασίλειο των ΟΥΦΟ, των φαντασμάτων, των βρυκολάκων, και των λυκάνθρωπων. Η ζωή γίνεται πιο διασκεδαστική έτσι, και πάντως πιο ενδιαφέρουσα. Μπορούμε να πάρουμε διαζύγιο από την έννοια της πραγματικότητας συλλήβδην, αενάως ακκιζόμενοι με τον κόσμο του virtual. Καθώς κολυμπάμε στα νερά της λήθης – μια θάλασσα από 0 και 1 – το σύμπαν μας θα είναι ένα σύμπαν αυτονομημένων σημείων, συντιθέμενων και αποσυντιθέμενων σύμφωνα με τη «δική μας» βούληση.
Για τους καινούργιους θεολόγους του επιστημονικού ιερατείου – διάδοχου του εκκλησιαστικού, αυτό είναι το ζητούμενο.