Η κουλτούρα της λήθης δεν είναι χθεσινό φαινόμενο, ούτε μας ήρθε με τα μιας χρήσεως ραδιοφωνικά σουξέ. Υπάρχει κάτι που κάνει διαχρονικά τον άνθρωπο να θέλει να ξεχάσει την καταγωγή του. Κάτι που φοβάται, αλλά και νοσταλγεί ίσως, σαν τον χαμένο παράδεισο.
Το πρωτοχρονιάτικο τραγούδι που μας έμαθαν στο σχολείο περιλάμβανε ένα στίχο ενδιαφέροντα: “Γέρε χρόνε φύγε τώρα, πάει η δική σου η σειρά – ήρθε ο νέος με τα δώρα, με τραγούδια …κ. λπ.”. Μου έχει μείνει από τότε αυτό το αίσθημα συμπόνιας για τον “γέρο χρόνο”, αλλά και το πόσο άκαρδη μου φαινόταν η αντιμετώπισή του από το χαζοχαρούμενο τραγουδάκι. Όσο για την “επανόρθωση” που επακολουθούσε στους επόμενους στίχους [“μα κι αν φεύγεις μακριά μας, στην καρδιά μας πάντα ζει, κάθε λύπη και χαρά μας, που περάσαμε μαζί”] κάθε άλλο παρά επανόρθωση ήταν, μια και αυτό που ενδιέφερε τελικά τον άδοντα δεν ήταν ο γέρος χρόνος, αλλά ο εαυτός του.
Η κουλτούρα της λήθης είναι στα καλύτερά της με την τεχνολογία. Εδώ κι έναν αιώνα μια νεοπλουτίστικη αύρα περιβάλλει τα πάντα γύρω απ’ αυτήν. Από το μανιφέστο του Φουτουρισμού και το που κατέληξαν ο Μαρινέτι και οι συν αυτώ [εις τας αγκάλας του φασιστικού κόμματος] μέχρι τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που το ακολούθησαν, η λήθη ξεκινώντας σαν “επαναστατικό” αίτημα, είναι σήμερα η τεχνική της κάθε εξουσίας.
Ας μην πάμε στο κλισέ του κλασικού βλαχαδερού -λούμπεν-με-λεφτά που, έχοντας ξεχάσει το χωριό, καμαρώνει τον καινούργιο του βιντεοπροβολέα, τηλεόραση, I pod, air condition, αυτοκίνητο. Ας επισκεφτούμε ένα χώρο που μας αφορά άμεσα:
Δεκαετίες τώρα, στ’ όνομα της εξέλιξης, οι “επαγγελματίες” μουσικοί χαμογελάμε με τον “αρχαίο” εξοπλισμό κάποιων – “παρωχημένο” μπροστά στο τάδε ή δείνα “νέο” μαραφέτι που αποκτήσαμε, και που …ετοιμάζεται ήδη να γίνει παρελθόν, εν όψει του επόμενου. Τώρα, το κατά πόσο είναι εξέλιξη να μπορείς να κάνεις “τα πάντα” computerized, σαμπλάροντας, λουπάροντας και προγραμματίζοντας (που σημαίνει συνήθως ότι δεν μπορείς να παίξεις real time…) είναι θέμα προς συζήτηση. Το ερώτημα όμως είναι: προλάβαμε άραγε να “χαθούμε” μέσα στο κάθε μηχάνημα, αντλήσαμε ό,τι καλύτερο είχε να δώσει πριν το ξεφορτωθούμε;
Υπάρχει κι ένα άλλο ερώτημα: πώς εξηγείται η σταδιακή εξαφάνιση ηχητικού στίγματος παράλληλα με την υπερεξέλιξη των ηλεκτρονικών ηχητικών μέσων; στο χώρο της κλασικής, ο ίδιος πιανίστας, στο ίδιο πιάνο, είναι σε θέση να βγάλει διαφορετικό ήχο ανάλογα με το τι θα ερμηνεύσει… Η απάντηση είναι ότι απλούστατα, τον ήχο δεν τον φτιάχνουν μόνο οι πηγές, αλλά και οι νότες και η ερμηνεία τους. Κι όπως η κουλτούρα της εικόνας οδηγεί στον αναλφαβητισμό, η μουσική τεχνολογία με τις εκθαμβωτικές ηχητικές – οργανωτικές της ευκολίες, οδηγεί νομοτελειακά στο σημερινό φτώχεμα από νότες. Η μουσική τεχνολογία παίζει το ρόλο που παίζει η παιδεία συνολικά: δεν προσπαθεί να εξαλείψει την άγνοια, αλλά τη συνειδητοποίησή της. Παρουσιάζοντας το πασάλειμμα σαν θεωρία, το γούστο σαν άποψη και το σκαρίφημα σαν έργο τέχνης.
Για κείνους που ενδιαφέρονται, όλα αυτά έχουν γίνει από καιρό φανερά στο “έμψυχο” μουσικό υλικό της αυτοονομαζόμενης ποπ κουλτούρας. Ακολουθώντας το χολυγουντιανό πρότυπο (δεν βρίσκεις εύκολα χρηματοδότη αν δεν έχεις παρουσιάσει “επιτυχία” τα τελευταία …δυο χρόνια, ακόμα κι αν είσαι ο Σκορτσέζε) η μουσική βιομηχανία, δεκαετίες τώρα, φρόντισε να βυθίσει στα νερά της λήθης μουσικούς στην παραγωγικότερη περίοδό τους. Το τελικό στάδιο είναι, υποθέτω, σήμερα: μια αέναη εναλλαγή virtual “καλλιτεχνών” που δεν διαφέρουν σε τίποτα από ολογράμματα.
Τελειοποίηση ενός συστήματος ελέγχου σημαίνει μια κατάσταση όπου τα πάντα δουλεύουν γι αυτό. Έχοντας αποκτήσει “δική του” υπόσταση, έχει σκοπό τη διαιώνισή του, εγγυούμενο την ευημερία των “δικών του” ανθρώπων. Τα πάντα στη μουσική (οι σκιώδεις πλέον δισκογραφικές, οι εταιρίες ηχητικών, τα “τραγούδια”, οι εναλλασσόμενοι ομοειδείς και ομοούσιοι “σταρ”) βρίσκονται στην υπηρεσία αυτής της διαιώνισης.
Η κουλτούρα του “φύγε συ έλα συ” αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση της διαδικασίας παραγωγής ως αυτοσκοπού. Στην κατάργηση της βιωματικής σχέσης με ανθρώπους και πράγματα, στη συντριβή της λεπτομέρειας μέσα στη μάζα. Η διαδικασία παραγωγής λήθης είναι διαδικασία παραγωγής ηλιθίων.